Τις τρυφερές ηλικίες, τα παιδιά και τους εφήβους, πλήττει η κρίση που επέφερε η πανδημία και τα αυστηρά περιοριστικά μέτρα που τη συντροφεύουν. «Τα παιδιά δεν είναι καμωμένα για να είναι έγκλειστα στο σπίτι», υπογράμμισε στον «Φ» η κλινική ψυχολόγος και υπεύθυνη Κλινικής Εκπαίδευσης Σχολικής Ψυχολογίας στο Τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου, Ανθή Λούτσιου.
Όπως σημειώνει, τα παιδιά γίνονται ακόμη πιο ευάλωτα, ενώ οι έφηβοι διατρέχουν τον κίνδυνο να στερηθούν δεσμούς και φιλίες ζωής. Η υποστήριξη, η ενδυνάμωση και η ανάπτυξη για τα παιδιά μπορούν να έρθουν από μια ουσιαστική σύνδεση με τους γονείς αλλά κυρίως από το σχολείο. Ωστόσο, διαπιστώνει η κ. Λούτσιου, ο θεσμός του σχολείου τείνει να επικεντρώνεται μόνο στο μαθησιακό κομμάτι και να δρα, μέχρι σήμερα, πυροσβεστικά.
«Τα παιδιά δεν είναι καμωμένα για να είναι έγκλειστα στο σπίτι. Η φύση τους και η ανάγκη για τη σφαιρική τους ανάπτυξη απαιτούν να έχουν πολλαπλά ερεθίσματα στην καθημερινότητά τους. Συνεπώς, λόγω των μέτρων υπάρχουν πολυεπίπεδες επιπτώσεις σε διάφορους τομείς στην ανάπτυξή τους», τόνισε η κ. Λούτσιου και πρόσθεσε: «Ανησυχώ περισσότερο για τους εφήβους. Σε εκείνη την ηλικία το σημείο αναφοράς είναι οι συνομήλικοί τους και όχι, τόσο, οι γονείς. Έτσι, υπάρχει μια πιο ουσιαστική παρέμβαση στις κοινωνικές τους σχέσεις που θα μπορούσε να οδηγήσει σε ένα φτωχότερο κοινωνικό δίκτυο. Είναι πιθανό, δηλαδή, να στερηθούν φιλίες ζωής. Βέβαια, οι έφηβοι συνεχίζουν να έχουν επαφές, όμως αυτές είναι διαδικτυακές. Αυτό ενδέχεται να κάνει τις σχέσεις τους πιο επιπόλαιες και λιγότερο βιώσιμες στον χρόνο. Τους κλέψαμε την ευκαιρία να εδραιώσουν φιλίες με διάρκεια. Επηρεάστηκε η ποιότητα των σχέσεων».
Τα σχολεία, υπογράμμισε, είναι το σημαντικό πλαίσιο ανάπτυξης των παιδιών. «Στην παρούσα φάση, είναι άδεια από παιδιά, όμως δεν είναι κλειστά. Αυτό δίνει την ευκαιρία να επαναπροσδιοριστεί ο ρόλος τους σε μια περίοδο που δεν μπορούν να υποδεχτούν παιδιά. Τόσο τα σχολεία όσο και οι εκπαιδευτικοί χρειάζονται αυτή τη στιγμή πάρα πολλή υποστήριξη, ώστε να βρουν τον ρόλο που θα διαδραματίζουν σε περιόδους κρίσης. Δεν πρέπει ο θεσμός να συνεχίζει απλά να παρέχει μαθησιακά. Αυτό είναι το ελάχιστο που θα έπρεπε να μπορεί να κάνει το σχολείο και που συνεχίζει να γίνεται. Θεωρώ ότι η κρίση που βιώνουμε έχει ένα σφαιρικό αντίκτυπο στην ανάπτυξή τους, κινητικά, κοινωνικά, συναισθηματικά. Με άλλα λόγια τα παιδιά δεν πάνε σχολείο μόνο για τις γνώσεις. Πάνε, επίσης, για να έχουν την ευκαιρία να αλληλεπιδράσουν με άλλα παιδιά, να βρουν πρότυπα, να μάθουν να εκφράζονται, να δημιουργούν φιλίες, να έχουν ευκαιρίες για παιχνίδι, ιδίως στην αυλή».
Θεωρώ, συνέχισε, ότι το μεγάλο αντίκτυπο της κρίσης στα παιδιά βρίσκεται στο γεγονός ότι η παρέμβαση του σχολείου τείνει να επικεντρώνεται μόνο στο μαθησιακό κομμάτι. «Είναι ένα περιορισμένο σχολείο. Στέκεται, κυρίως, στην ανάπτυξη της γνώσης υπό μια στενή έννοια». Όπως διευκρινίζει, οτιδήποτε συμβαίνει στο σχολείο είναι παιδαγωγικό και υποβοηθάει στην ανάπτυξη των παιδιών. «Ακόμη και το διάλειμμα έχει τη σημασία του στην κοινωνική και την κινητική ανάπτυξη. Δεν είναι απλώς μια διακοπή από τη διδασκαλία. Ότι μεταφέραμε την εκπαίδευση στο διαδίκτυο ίσως να σημαίνει ότι διατηρήσαμε τη μάθηση, όμως διερωτώμαι πού πήγαν όλα τα άλλα».
Εισήγηση της κ. Λούτσιου είναι το σχολείο να αναλάβει έναν πιο εμπλουτισμένο ρόλο. Να εντοπίζει παιδιά που είναι περισσότερο ευάλωτα, να βλέπει τις ανάγκες τους, να είναι κοντά τους. Να λειτουργεί ως καταλύτης ώστε να μπορούν να αναπτύσσονται σε πολλαπλούς τομείς. «Στο πρώτο κύμα της πανδημίας, όλα λειτούργησαν υπό συνθήκες άμεσης κρίσης. Δόθηκε βαρύτητα σε βασικούς μηχανισμούς και τεχνολογική υποστήριξη. Όμως, στους μήνες που πέρασαν, είχαμε μια ευκαιρία για μια πιο σφαιρική προσέγγιση. Τα παιδιά έχουν τεράστια αποθέματα προσαρμογής και ανθεκτικότητας, συχνά μεγαλύτερα από τους ενήλικες. Το σχολείο και η Πολιτεία θα μπορούσαν να τα βοηθήσουν αν αξιοποιήσουν αυτές τους τις δυνατότητες».
Να μη μένουν στα διαβάσματα οι γονείς
Είναι ευκαιρία για πιο χαλαρές αλληλεπιδράσεις με τα παιδιά τους
Να φροντίζουν τους εαυτούς τους, να είναι καλά και παράλληλα να αναπτύσσουν μια πιο παιδοκεντρική προσέγγιση προς το παιδί τους, συμβουλεύει η κ. Λούτσιου τους γονείς. «Να πάρουν λίγο χρόνο για πιο χαλαρές αλληλεπιδράσεις με τα παιδιά τους. Όπου μπορούν, να βγαίνουν μαζί τους στο φυσικό περιβάλλον. Να αντιμετωπίσουν ως μια ευκαιρία τον εγκλεισμό για σύνδεση με τα παιδιά τους, που δεν θα κινείται γύρω από τα μαθήματα και το διάβασμα. Λόγω του μικρού μεγέθους της Κύπρου και του ήπιου καιρού, έχουμε παραπάνω ευκαιρίες και εμείς ως γονείς να περνάμε λίγο παραπάνω χρόνο με τα παιδιά, έξω από το σπίτι. Είναι και ένας τρόπος να τα βοηθήσουμε να αναπτυχθούν και κινητικά. Να τρέξουν, να σκαρφαλώσουν, να πιάσουν χώματα».
Παράλληλα, η κ. Λούτσιου εξέφρασε τον προβληματισμό της σχετικά με τη διαπίστωση ότι εκδηλώνεται συλλογικά στρες από γονείς. «Αυτό, μεταξύ άλλων, διότι έχουμε μεταφέρει την ευθύνη της μάθησης στους γονείς, την ίδια στιγμή που πρέπει να αντιμετωπίσουν επαγγελματικά αδιέξοδα ή να εργαστούν από το σπίτι στην παρουσία μικρών παιδιών. Είναι πολύ στρεσαρισμένοι. Θα έπρεπε να βρούμε λύσεις για αυτές τις περιπτώσεις».
Πέρα από την οργάνωση και συγκέντρωση εφιστάμενων προγραμμάτων στήριξης, την επαναπροσέγγιση του εξ αποστάσεως σχολείου για να προσφέρει πολύπλευρη ανάπτυξη και ερεθίσματα, η κ. Λούτσιου σημείωσε ακόμη ότι «χρειάζονται μέτρα που να χτυπούν έμμεσα στο παιδί. Δηλαδή, στηρίγματα για τους ενήλικες και τα συστήματα που περιβάλλουν τα παιδιά, όπως οι γονείς οι εκπαιδευτικοί και τα σχολεία. Αν στηρίξουμε εκείνους θα υπάρχουν σταθερά και θεμέλια για τα παιδιά».
Δεν είναι η πρώτη φορά, καταλήγει, που η χώρα περνά μέσα από μια κρίση. «Γενικά πιστεύω ότι υπάρχει στην Κύπρο η κουλτούρα και οι μηχανισμοί, για να βγούμε αλώβητοι. Προτρέπω, όμως, να στραφούμε σε πιο οργανωμένες δράσεις στήριξης, πιο επιστημονικά ενημερωμένες και πιο σφαιρικές, ειδικά σε αυτό το δεύτερο κύμα όπου δεν χρειάζεται να λειτουργούμε πυροσβεστικά».
Τα παιδιά σε δυσμενέστερη θέση
Σε μια περίοδο παρατεταμένης κοινωνικής κρίσης, όπως αυτή που προκάλεσε η πανδημία, οι ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού δέχονται μεγαλύτερο πλήγμα, υπογράμμισε η κ. Λούτσιου. «Τα παιδιά που ως εξαρτώμενα μέλη θεωρούνται ευάλωτη ομάδα, βρίσκονται σε δυσμενέστερη θέση». Βέβαια, εξήγησε, υπάρχουν και εκείνα τα παιδιά που έχρηζαν επιπρόσθετης στήριξης και πριν την πανδημία. «Μπορεί να είναι παιδιά που έχουν πρόσθετες ανάγκες λόγω φτώχειας, συνθηκών μέσα στην οικογένεια, που χρήζουν προστασίας υπηρεσιών. Μπορεί ακόμη να έχουν άλλες ανάγκες, μαθησιακές ή κοινωνικές. Να βιώνουν στρεσογόνες συνθήκες στο σπίτι τους ή κάποια απώλεια. Επομένως για όλα αυτά τα παιδιά, που έτσι κι αλλιώς θα χαρακτηρίζονταν από ένα βαθμό ευαλωτότητας, πρέπει να δημιουργηθούν μηχανισμοί για να εντοπιστούν και να λάβουν περισσότερα στηρίγματα».