Παρουσιάστηκαν σήμερα τα ευρήματα της πρώτης Παγκύπριας έρευνας για τον ενδεχόμενο εθισμό των νέων στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ) και στο Διαδίκτυο.
Η έρευνα υποστηρίχθηκε από την Αρχή Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων Κύπρου, τον Οργανισμό Νεολαίας, την Ελληνική Τράπεζα και το Alexander College. Εκπονήθηκε από το Ερευνητικό Κέντρο Alexander.
Το δείγμα αποτελείτο από 1059 νέους ηλικίας 15-35 ετών, εκ των οποίων οι 465 ήταν μαθητές και οι 594 φοιτητές. Κατά φύλο, το δείγμα αποτελείτο από 622 γυναίκες και 437 άντρες. Το διάστημα εμπιστοσύνης φτάνει το μέγιστο το ±3%.
Η έρευνα ήταν ποσοτική και περιλάμβανε την κατ’ ιδίαν χορήγηση ερωτηματολογίων μετά από έγκριση του Κέντρου Εκπαιδευτικής Έρευνας και Αξιολόγησης, άδεια του Υπουργείου Παιδείας, Πολιτισμού, Νεολαίας και Αθλητισμού και των πρυτανικών αρχών πέντε Πανεπιστημίων της Κύπρου. Το πρωτόκολλο της εγκρίθηκε από την Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής Κύπρου και διασφάλιζε πρώτα την γραπτή συναίνεση από τους κηδεμόνες ανήλικων μαθητών καθώς και των ιδίων των ερωτώμενων. Η Α’ φάση με την συλλογή ερωτηματολογίων ολοκληρώθηκε τον Μάρτιο και η Β φάση τον Σεπτέμβριο του 2020.
Ως εργαλείο-μοντέλο, εφαρμόστηκαν διεθνώς αναγνωρισμένες κλίμακες μέτρησης του εθισμού στα ΜΚΔ και στο Διαδίκτυο ώστε τα αποτελέσματα να είναι ασφαλή και συγκρίσιμα. Πρόκειται για την Κλίμακα Μέτρησης του Εθισμού στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης Bergen (BSNAS) και την κλίμακα Μέτρησης της Γενικευμένης Προβληματικής Χρήσης του Διαδικτύου-2 (GPIUS-2).
Σκοπός της έρευνας ήταν να ανασκοπήσει τα επίπεδα ενδεχόμενου εθισμού των Κύπριων νέων στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης και της Προβληματικής Χρήσης του Διαδικτύου και να θέσει υπόψη των ενδιαφερομένων, της κοινωνίας και πολιτείας τα ευρήματα ώστε να συζητηθεί και τελικά να θεσμοθετηθεί μια πιο ολοκληρωμένη πολιτική έρευνας, πρόληψης, ενημέρωσης και θεραπείας.
Αυξανόμενη βάση διεθνών επιστημονικών στοιχείων υποδηλώνει ότι η υπερβολική χρήση των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης μπορεί να οδηγήσει σε συμπτώματα που παραδοσιακά συνδέονται με τον εθισμό σε ουσίες. Επιπλέον, η υπερβολική εξάρτηση από την τεχνολογία έχει οδηγήσει στην φτωχοποίηση των κοινωνικών δεξιοτήτων οι οποίες θυσιάζονται για χάρη της συνεχούς σύνδεσης με συνέπεια η προσοχή να είναι βραχυπρόθεσμη καθώς και η ικανότητα διατήρησης πληροφοριών να είναι μειωμένη. Εθισμός στα ΜΚΔ ορίζεται: Η κατάσταση όπου ένα «πρόσωπο απασχολείται υπερβολικά με τα ΜΚΔ, καθοδηγούμενο από ένα ισχυρό κίνητρο για να είναι συνδεδεμένο ή να χρησιμοποιεί τα ΜΚΔ, και να αφιερώνει τόσο χρόνο και προσπάθεια για τα ΜΚΔ που βλάπτει άλλες κοινωνικές δραστηριότητες, σπουδές/εργασία, διαπροσωπικές σχέσεις ή/και την ψυχική υγεία και ευημερία του» (Andreassen & Pallesen, 2014).
Όσον αφορά στον εθισμό στο Διαδίκτυο πρέπει να διευκρινιστεί εξαρχής ότι τα άτομα δεν εθίζονται σε αυτό καθαυτό το μέσο του διαδικτύου, αλλά στην δραστηριότητα που επιτελούν στο διαδίκτυο όπως στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, τα ηλεκτρονικά παιχνίδια (gaming), το ηλεκτρονικό στοίχημα κ.α. Η Προβληματική Χρήση του Διαδικτύου (ΠΧΔ) περιλαμβάνει γνωστικές στρεβλώσεις και δυσλειτουργικές συμπεριφορές (π.χ. ψυχαναγκαστική χρήση του διαδικτύου ή τη χρήση του διαδικτύου για την ανακούφιση από αρνητικά συναισθήματα) που έχουν ως αποτέλεσμα αρνητικές επιπτώσεις σε διάφορους τομείς της ζωής ενός ανθρώπου.
Ερευνητική Ομάδα
Κώστας Χριστοδουλίδης, Διευθυντής Alexander Research Centre, Επικεφαλής
Δρ. Κωνσταντίνα Ιντζιεγιάννη, Ερευνήτρια, Υπεύθυνη Στατιστικής Ανάλυσης Δεδομένων
Αντώνης Μαππουρίδης, Ερευνητής, Υπεύθυνος Ομάδας Συλλογής Δεδομένων
Δρ. Παυλίνα Αντωνίου, Συμβουλευτική Ψυχολόγος
Πετρούλα Χατζηφώτη, Κλινική Ψυχολόγος
Ο Διευθυντής του ΟΝΕΚ, Μενέλαος Α. Μενελάου, σημείωσε ότι «Μπορούν και πρέπει τα αποτελέσματα να αποτελέσουν βάση πάνω στην οποία θα ετοιμαστούν στοχευμένες δράσεις που έχουν να κάνουν με την ενημέρωση, την πρόληψη και την θεραπεία της εθιστικής συμπεριφοράς και χρήσης των ΜΚΔ. Στο πλαίσιο μιας ολοκληρωμένης εθνικής στρατηγικής που θα εμπλέκει όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη και φυσικά τους ίδιους τους νέους.
Ως ΟΝΕΚ θα μελετήσουμε ακόμα πιο προσεκτικά τα πορίσματα της έρευνας αφενός για να αξιοποιήσουμε τα ΜΚΔ και ως εργαλεία στοχευμένης επικοινωνίας με τη νεολαία και αφετέρου για να ετοιμάσουμε σε συνεργασία με τους ίδιους τους νέους, προγράμματα και δράσεις αλφαβητισμού ως προς τη σωστή και πιο υγιή χρήση των εργαλείων αυτών.»
Ο Εκτελεστικός Διευθυντής της Αρχής Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων Κύπρου, Κωνσταντίνος Στυλιανού, τόνισε ότι «ως Αρχή Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων θεωρούμε ότι οι νέοι πρέπει να αποφεύγουν την υπερβολική ενασχόληση με τα ΜΚΔ γιατί η υπερβολική χρήση των εικονικών κοινωνικών δικτύων μπορεί να οδηγήσει στην απομόνωση, στη χαμηλή απόδοση, στην αδιαφορία για τα υπόλοιπα θέματα, σε διαταραχές της συμπεριφοράς, σε οικονομικά προβλήματα, καθιστική ζωή και παχυσαρκία.
«Επιπρόσθετα ανέφερε ότι «η έγκαιρη αντιμετώπιση των πρώτων ενδείξεων, πριν η ψυχαγωγική ενασχόληση εξελιχθεί σε εξάρτηση, μπορεί να ευκολύνει τον έγκαιρο εντοπισμό του εθισμού και την μετέπειτα θεραπεία του. Η στήριξη των γονέων και η εκπαίδευσή τους για την απόκτηση ορθών συνηθειών χρήσης των ΜΚΔ, είναι εξαιρετικά σημαντική. Η προώθηση υγιούς απασχόλησης στους νέους, επίσης αποτελεί μια σημαντική πολιτική.»
Κλείνοντας σημείωσε πρόσθεσε ότι η Αρχή Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων στη νέα στρατηγική για το 2021 – 2028, έχει συμπεριλάβει στο σχέδιο δράσης της, κάποιες στοχευμένες δράσεις που αποσκοπούν στο να απευθυνθούν σε αυτό το πολύ σημαντικό και αναδυόμενο τομέα.»
Ακολούθως ο Συντονιστής της έρευνας Κώστας Χριστοδουλίδης παρουσίασε τα κυριότερα ευρήματα.
Χαρακτηριστικά του Δείγματος.
Ο μέσος όρος (μ.ο.) ηλικίας κατά την οποία οι ερωτώμενοι είχαν για πρώτη φορά συνδεθεί με το Διαδίκτυο ήταν τα 10.5 χρόνια και δημιούργησαν τον πρώτο λογαριασμό σε ΜΚΔ στην ηλικία των 12.5 ετών.
Το πιο δημοφιλές ΜΚΔ είναι το Instagram (44%) και ακολούθως το YouTube (25%) και το Facebook (14%).
Μαθητές και φοιτητές προτιμούν (89%) να συνδέονται με τα ΜΚΔ μέσω του «έξυπνου» κινητού τους τηλεφώνου ενώ προτιμότερη τοποθεσία σύνδεσης είναι το σπίτι (52%) ή οπουδήποτε κι αν βρίσκονται (31.5%).
Ο μέσος χρόνος χρήσης των ΜΚΔ ανά ημέρα ανέρχεται στις 4.3 ώρες (SD 3.4), με το γυναικείο φύλο (4.5) και ειδικά τις φοιτήτριες (4.9) να ξεπερνά κάπως τον μέσο χρόνο χρήσης των ΜΚΔ. Σύμφωνα με άλλες στατιστικές (Statista, 2018) οι Φιλιππίνες καταλάμβαναν την πρώτη θέση στον χρόνο χρήσης των ΜΚΔ με πάνω από 4 ώρες ανά άτομο κατά μέσο όρο ενώ γενικά η τάση που παρατηρείται στον νεανικό πληθυσμό στην Κύπρο ξεπερνά τους διεθνείς μέσους όρους χρήσης των ΜΚΔ[1].
Ευρήματα
Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης
Σύμφωνα με τα ευρήματα, το 8.3% των νέων του δείγματος αντιμετωπίζει συμπτώματα εθισμού στα ΜΚΔ και ταξινομούνται ως εξαρτημένα άτομα. Μικρές αν και υπαρκτές είναι οι διαφορές στο δείγμα μεταξύ μαθητών (9.2%) και φοιτητών (7.6%) όσον αφορά στον εθισμό.
Αξιοσημείωτο είναι ότι παρατηρούνται ενδιαφέρουσες διαφοροποιήσεις όσο αφορά στα δύο φύλα με κυρίαρχο εύρημα το υπερδιπλάσιο ποσοστό γυναικών (11.1%) σε σχέση με τους άντρες (4.3%) που μπορεί να διαγνωστεί με εθισμό στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης
Ποσοστό 26% των νέων του δείγματος χρησιμοποιεί ημερήσια τα ΜΚΔ μέχρι 2 ώρες, το 35% μέχρι 4 ώρες, το 30% μέχρι 8 ώρες και το 9% πάνω από 8 ώρες ημερήσιας χρήσης.
Το δείγμα που ταξινομήθηκε στην κατηγορία προβληματικής χρήσης των ΜΚΔ-εθισμένο, φτάνει τις 45.5 ώρες διάμεσης εβδομαδιαίας χρήσης των ΜΚΔ ή 2,366 ώρες τον χρόνο ή 98,5 ημέρες σύνδεσης κατ’ έτος. Στο σύνολο του νεανικού πληθυσμού του δείγματος μας, ο μέσος εβδομαδιαίος χρόνος χρήσης των ΜΚΔ φτάνει στις 30.1 ώρες γεγονός ανησυχητικό.
Το 7% των νέων προτιμά την διαδικτυακή επικοινωνία παρά την επικοινωνία πρόσωπο με πρόσωπο.
Το 36% των νέων το απασχολεί έντονα η σκέψη να συνδεθεί διαδικτυακά
Το 20% των νέων υποστηρίζει ότι η διαδικτυακή συναναστροφή είναι πιο άνετη από την συναναστροφή πρόσωπο με πρόσωπο.
Το 26% του δείγματος χρησιμοποίησε συχνά ή πολύ συχνά τα ΜΚΔ για να ξεχάσει προσωπικά προβλήματα, το 23% για να περιορίσει αισθήματα ενοχής, αγωνίας, έλλειψης βοήθειας ή κατάθλιψης και το 22% για να περιορίσει την ανησυχία του.
Ένα αξιοσημείωτο ποσοστό των νέων (17%) και ιδιαίτερα των μαθητριών (21%) έχει επανειλημμένα κάνει τέτοια ή τόση χρήση των ΜΚΔ που είχε αρνητική επίδραση στις σπουδές, στα μαθήματα ή στην εργασία επιβεβαιώνοντας ότι οι αρνητικές επιπτώσεις της έλλειψης αυτορρύθμισης δυνατόν να έχουν καταστροφικά αποτελέσματα για τους νέους.
Διαδίκτυο
Ένα σημαντικό εύρημα της παρούσας μελέτης είναι ότι περίπου το ένα τέταρτο (24%) των 1059 έγκυρα συμμετεχόντων νέων είχαν βαθμολογίες που υποδηλώνουν γενικευμένη προβληματική χρήση του διαδικτύου (ΠΧΔ). Το 66% του δείγματος αντιμετωπίζει μέτριο κίνδυνο Προβληματικής Χρήσης του Διαδικτύου ενώ το 10% χαμηλό κίνδυνο.
Συγκριτικά με τις ομάδες του πληθυσμού, οι μαθητές-νέοι (26%) σε σχέση με τους φοιτητές-νέους (22%) και ειδικά οι μαθήτριες (28%) σε σχέση με τους μαθητές (24%) φαίνεται να αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο προβληματικής χρήσης του Διαδικτύου.
Στην κατηγορία υψηλού κινδύνου προβληματικής χρήσης του Διαδικτύου εντάσσονται 26% των γυναικών και 21% των αντρών του συνόλου των νέων.
Ποσοστό 9% του δείγματος προτιμά την διαδικτυακή κοινωνική συναναστροφή παρά την επικοινωνία πρόσωπο με πρόσωπο
Το 61% του δείγματος όταν δεν ένοιωθε καλά, χρησιμοποίησε το Διαδίκτυο για να νοιώσει καλύτερα, ενώ 55% έπραξε το ίδιο όταν ήταν αναστατωμένο.
Το 26% θα ένοιωθε χαμένο αν δεν μπορούσε να συνδεθεί ενώ για το 21% του έχει γίνει έμμονη ιδέα η σύνδεση
Ποσοστό 44% είναι δύσκολο να ελέγξει τον χρόνο που ξοδεύει Διαδικτυακά. Για το 23% είναι δύσκολο να αντισταθεί στην ορμή να συνδεθεί όταν είναι εκτός διαδικτύου.
Για το 9%, η χρήση που κάνει στο Διαδίκτυο δυσκολεύει τη διαχείριση της ζωής του, το 17% έχει χάσει κοινωνικές υποχρεώσεις και δραστηριότητες εξαιτίας της χρήσης του Διαδικτύου. Για το 12% των νέων η χρήση του Διαδικτύου έχει δημιουργήσει προβλήματα για το ίδιο και την ζωή του.
Συμπεράσματα και Εισηγήσεις
Η έρευνα έδειξε ότι τα ποσοστά προβληματικής χρήσης των ΜΚΔ και του Διαδικτύου στον πληθυσμό των νέων στην Κύπρο αποτελούν αιτία ανησυχίας και ότι το πρόβλημα είναι υπαρκτό για την δημόσια υγεία. Υπάρχει πέραν των θετικών και μια «σκοτεινή» πτυχή συνδεδεμένη με τα ΜΚΔ και το Διαδίκτυο και ειδικά τα συστατικά τους (Shelton, 2013). Το κράτος, η κυβέρνηση, η βουλή χρειάζεται να αναγνωρίσουν το πρόβλημα και την πιθανή γεωμετρική πρόοδο του. Να αντιδράσουν άμεσα με πρόβλεψη πόρων, σχεδιασμό και εφαρμογή σχετικής πολιτικής πρόληψης και θεραπείας.
Είναι εμφανές ότι επείγει η ενίσχυση μιας ειδικής στρατηγικής πρόληψης και προβολής της υγιούς ενεργητικής ενασχόλησης με το Διαδίκτυο και τα ΜΚΔ. Εκστρατείες πρόληψης χρειάζεται να στοχεύσουν ειδικούς πληθυσμούς ιδιαίτερα σε νέους, μαθητές, έφηβους, φοιτητές.
Προώθηση της ανάπτυξης εναλλακτικών κινήτρων, δεξιοτήτων αντιμετώπισης και μείωσης των προσδοκιών χρήσης του διαδικτύου.
Πρωτοβουλίες που περιλαμβάνουν: σύμβουλους κατάρτισης, νοσοκομεία και κέντρα υγείας, καθώς και την εισαγωγή πολιτικών ενημέρωσης και πρόληψης στα σχολεία
Μέσα Κοινωνικής Δικτύωση και Εθισμός
Εθισμός στο Διαδίκτυο
[1] Βλέπε για παράδειγμα στοιχεία της Broadband Search για το 2020 στον σύνδεσμο https://www.broadbandsearch.net/blog/average-daily-time-on-social-media#post-navigation-1